Шпионаж жасады деп күдікке ілініп, Брюссельден тыныш қана шығарып жіберілген Ресей дипломаты ЕҚЫҰ-да маңызды қызметке ұсынылған.
Бельгия билігі елді "шпиондардан тазалау" кезінде күдікке ілініп, еліне қайтарылған ресейлік дипломат Еуропадағы қауіпсіздікке жауап беретін ірі ұйымның Белградтағы миссиясын және Қазақстан мен Қырғызстанда осы ұйымның бағдарламалық кеңселерін басқаруға ұсынылған. Азат Еуропа/ Азаттық радиосы және еуропалық бірнеше ақпарат құралы бірлесіп әзірлеген журналистік зерттеу осыны айғақтады.
Мәскеу Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ) Босния мен Герцеговинадағы миссиясы басшысының бұрынғы орынбасары Дмитрий Иорданидиді Сербияның ЕҚЫҰ-дағы миссиясының басшысы қызметіне ұсынған. Азаттық қолына түскен ұйымның ішкі құжаттары осыны көрсетті.
Кейінгі жылдары АҚШ пен Еуропа елдері үкіметтері құрамына 57 ел кіретін ЕҚЫҰ аймағында "арам пиғылды әрекеті" артты деп Ресейге айып тағып келген. Осы тұста мәскеулік дипломат бұл ұйымдағы үлкен қызметке ұсынылды.
55 жастағы Дмитрий Иорданиди – Бельгия мемлекеттік қауіпсіздік қызметі шпиондықпен айналысып жүр деп айыптаған соң 2023 жылы Брюссельден тып-тыныш кетіп қалған ресейлік 20 дипломаттың бірі. Оның аты-жөні Бельгия барлаушылары жасаған тізімде бар. Бұл ақпаратты барлау саласындағы үш тәуелсіз дереккөз және Азаттық радиосы, Брюссельдегі Euobserver жаңалық сайты, бельгиялық De Morgen және Humo басылымдары мен франциялық Le Monde газетінің бірлескен зерттеуі растады.
Барлау саласындағы дереккөздің айтуынша, Бельгиядағы шпиондардан тазарту операциясын Ресей Украинаға басып кірген 2022 жылғы ақпаннан кейінгі "жәшікті босату әрекеті" деп сипаттаған.
Бельгия үкіметі елде аккредитациядан өткен дипломаттар тізімін жарияламайды, ал Ресейдің Брюссельдегі дипломатиялық миссиясы қызметкерлерінің аты-жөнін көрсетпейді. Соған қарамастан Азаттық Бельгиядан 2023 жылы шығарылған бірнеше ресейлік дипломаттың аты-жөнін өз бетінше нақтылады.
Жария түрде аты-жөні аталмаған ресейлік бұл дипломаттар осы елдің Сыртқы барлау қызметіне және оның әскери барлау басқармасына (ГРУ) қатысы болған.
Барлаудағы дереккөздің айтуынша, Бельгиядағы тізімде Ресей сыртқы барлау қызметімен байланысы бар деп көрсеткен Иорданиди – ресейлік 20 дипломат арасында персона нон грата деп танылмаған жалғыз адам. Дереккөздің айтуынша, Бельгия Ресейге "бұл адамды алып кетпесеңдер оны персона нон грата қатарына қосамыз" деп ескерткен, содан соң Мәскеу оны кері қайтарған.
Енді Мәскеу Иорданидиді штаб-пәтері Венада орналасқан көпжақты халықаралық ұйым – ЕҚЫҰ-ға басшы қызметке ұсынып жатыр. 2022 жылы соғыс басталғанға дейін ЕҚЫҰ Украинаның шығысындағы Ресей агрессиясына мониторинг жасап, Мәскеу мен Киев арасында араағайын болуға тырысқан.
Азаттықтың қолына түскен құжат бойынша, Иорданиди ЕҚЫҰ-ның Сербиядағы миссиясы басшысының өкілеті бітетін 2024 жылғы 1 желтоқсаннан бастап ол міндетті атқарудан үміткер 8 кандидаттың бірі ретінде ұсынылған.
Ресей, сондай-ақ, оны ЕҚЫҰ-ның Астанадағы өкілдігінің бағдарламалық кеңсесі басшысы қызметіне және Бішкектегі дәл сондай позицияға ұсынған.
Электрон поштамен жазған жауабында ЕҚЫҰ үш қызметке де адам алу әлі жүріп жатқанын, ал үміткердің жеке бас құпиясын ескере отырып, оған қатысты сұраққа жауап бере алмайтынын айтты.
Бұл қызметтерге адамдарды ЕҚЫҰ-ның іс басындағы төрағасы тағайындайды. Қазір бұл міндетті Финляндия сыртқы істер министрі Элина Валтонен атқарады. Қызметке тағайындар алдында ол ЕҚЫҰ-ның қазіргі және бұрынғы жоғары лауазымды тұлғаларының және тиісті миссияларды қабылдайтын елдердің қолдауын алады. Бұл жөнінде ЕҚЫҰ өкілі Александра Тейлор мәлімдеді.
"Біз ЕҚЫҰ-дағы барлық қызметтерге адам алғанда қатаң тәртіпке бағынамыз", – деді Тейлор.
Батыс шенеуніктері мен үкіметтері Мәскеуді ЕҚЫҰ-ға саботаж жасады және ұйымның консенсусқа негізделген саясатын өз мақсатына пайдаланды деп айтыптады. Бұған қоса олар Екінші дүниежүзілік соғыстан бері ең ірі әрі қанды шабуылы үшін Мәскеуге айып тақты.
Ал Ресей ЕҚЫҰ-ны "НАТО мен Еуроодақтың қосалқы бөлшегі" деп кінәлады.
Мәскеудің ЕҚЫҰ-ға ықпал ету ықтималдығы жөнінде Азаттық радиосының мұның алдындағы зерттеуінен соң мүше мемлекеттер арасында диалогқа үлес қосатын ұйымның парламент ассамблеясы ЕҚЫҰ басшылығын "ұйымды Ресейдің деструктив ықпалынан құтқару үшін тиісті талқы ұйымдастырып, тексеріс жүргізуге" шақырған.
Бұдан бұрын Азаттық радиосы 2023 жылғы наурызда Еуропа одағы шпионаж жасады деген күдікпен шығарып жіберген дипломаттарды Ресей Сербиядағы елшілігіне жібергенін әшкерелеген. Сербия президенті Александр Вучич Ресеймен тығыз қарым-қатынасты сақтауға тырысып келеді.
Иорданиди де, Ресейдің Брюссельдегі елшілігі де жағдайға байланысты комментарий беру туралы өтінішке жауап бермеді.
БАЛҚАНҒА САПАРЛАР
Ресей 2022 жылы Украинаға басып кірген соң АҚШ пен Еуроодақ елдерінің басшылары ол елдің жүздеген дипломатын шығарып жіберген. Олардың арасында Ресейдің Бельгиядағы және Еуроодақтағы миссияларында жұмыс істеген адамдар да бар.
Солай шығарылғандардың бірі – Александр Студеникин. Оны Еуропа одағы "заңсыз әрі бүлдіргі әрекеті" үшін қуып жіберген. Азаттық зерттеуі дәлелдегеніндей, ол 2023 жылғы желтосқанда Сербиядағы парламент және жергілікті сайлау кезінде ЕҚЫҰ бақылаушысы ретінде қайта төбе көрсеткен.
Иорданиди Бельгия астанасында жария түрде ұзақ жүрмеген. Дегенмен ол негізінен Балқанда өткен дипломатиялық карьерасының арасындағы үзілісте 2023 жылы белгілі бір уақытқа барып кеткен тәрізді.
Ашық деректерге қарасақ, ол 2009 жылы Ресейдің Сараеводағы елшілігінде бірінші хатшы қызметін атқарған, арада бірнеше жыл өткенде Босния құрамындағы серб құрылымы – Серб республикасының орталығы Баня-Лукадағы ЕҚЫҰ-ның далалық кеңсесінің төрағасы болған.
2013 жылғы мамырда Ресей президенті Владимир Путин Сочидегі жазғы резиденциясында Сербияның сол кездегі президенті Томислав Николичпен кездескенде Иораниди Путин мен Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров екеуінің ортасында отырған. Ол кезде Сербия қорғаныс министрі әрі премьер-министрдің бірінші орынбасары болған Вучич те сол кездесуге қатысқан.
Кейіннен Иорданиди ЕҚЫҰ-ның Босния мен Герцеговинадағы миссиясы басшысының орынбасары болып, 2022 жылдың аяғы не 2023 жылдың басында бұл қызметтен кеткен сияқты.
Аты-жөнін көрсетпеуді сұраған ЕҚЫҰ-дағы дереккөздің айтуынша, Иорданиди Сараеводан Бельгияға кеткен, ал барлау қызметіндегі дереккөз Иорданиди Бельгияға 2023 жылы барып, қысымның кесірінен сол жылы кетіп қалғанын айтты.
Ашық дереккөздерде Иорданиди Брюссельде болған аз уақыт ішінде Ресей елшілігінде істегенін дәлелдейтін ешқандай айғақ табылмады. Керісінше ол Босния мен Герцеговинадағы ЕҚЫҰ миссиясында қызметте болғанда жиі сұхбат беріп, жұрт алдына жиі шығып жүрген.
ЕҚЫҰ-ның Балқандағы қызметінде ол көбіне экология мәселелерімен және азаматтық бостандық мәселелерімен айналысқан.
Ресейдің түрлі базаларынан Азаттық тілшілері тапқан тұрғылықты жері, көлігі, төлеген салығы туралы деректерге қарасақ, Иорданидидің Ресей барлау қызметімен қандай да бір ресми байланысы байқалмайды. Дегенмен оның Бельгияның "шпиондардан тазалау" операциясы кезінде қара тізімге енген өзге ресейліктермен қатысы бары анықталды.
БАРЛАУ БАСҚАРМАСЫНЫҢ БРЮССЕЛЬДЕГІ АДАМДАРЫ
Шпионажға қатысы бар деген ресейлік 20 дипломаттың арасында Иоранидимен бірге Александр Ковальчук болған, ол Ресейдің Брюссельдегі елшілігінде кеңесші қызметін атқарған.
Тұрғылықты жері туралы ашық дерекке көз салсақ, Ковальчуктің мекенжайы Мәскеудегі Халық жасағы көшесі, 50-үй деп көрсетілген. Ресей қорғаныс министрлігінің әскери академиясы осы мекенжайда орналасқан. Академия "ГРУ-дың консерваториясы" деген атпен белгілі.
Бұған қоса ықтимал шпион-дипломаттар қатарында Сергей Черепанов деген адам аталады, ол Ресейдің Брюссельдегі елшілігінде екінші хатшы болған. Ресейдің үкімет деректеріне қарасақ, ол бұрын Мәскеудегі стратегиялық мақсаттағы ракета күштері академиясында жұмыс істеген және №46179 әскери бөлімшесіне қатысы бар мекенжайда тіркелген.
Бұл бөлімше спутниктер арқылы сейсмикалық және инфрақұрылымдық бақылау жүргізуге маманданған және ол қорғаныс министрлігінің ядролық қауіпсіздікке жауап беретін 12-ші бас басқармасының құрамына кіреді.
Бельгиядан шығарылған тағы бір дипломат - Дмитрия Замогильныхтың материалдарда көрсетілген мекенжайы Ресей бас барлау басқармасының (ГРУ) арнайы мақсаттағы бөлімшесіне қарасты №92154 әскери бөлімімен байланысты.
Ал шығарылған тағы бір дипломат Сергей Гудилин Strava фитнес-қосымшасындағы аккаунтында Бельгия астанасы маңындағы әскери нысанды суретке түсірген. 2021 жылы маусымда ол Strava-дағы аккаунтында Бельгияның әуе қозғалысын бақылау жүйесінің құрамына кіретін Bertem радиолокация станциясының суретін жариялады.
Ковальчуктің, Черепановтың және Замогильных пен Гудилиннің көрсетілген электрон пошталарына жіберген хаттар жауапсыз қалды.
Бельгиядан 20 дипломатты шығарған оқиғаның алдында Еуроодақ пен НАТО-дағы Ресей делегацияларының 48 мүшесі де шығарылған еді.
"Бельгия Ресеймен қалыпты дипломатиялық қарым-қатынас ұстанғысы келеді, бірақ біз бұл қарым-қатынас шпиондық мақсатқа пайдаланылғанын қаламаймыз", – деді Бельгия сыртқы істер министрлігінің өкілі Пьер Стеверлинк.
ҚАУІП БҰЛТЫ
Ресей 2022 жылы ақпанда Украинаға басып кіргелі НАТО елдері 700-ге тарта Ресей дипломатын шығарып жіберді, олардың арасында шпиондық жасады деп күдікке ілінгендер де бар. Батыс сарапшыларының болжамы бойынша, Ресейден төнетін қауіп бұлты қоюланып келеді.
"[Ресей барлау қызметінің] елдерімізде зиянды барлау операцияларын жүргізу мүмкіндіктері біршама бәсеңдегенін байқадық, бірақ ол кейін қалпына келді", – деді Euobserver-ге сұхбатында НАТО-ның гибрид соғысқа жауап беретін жоғары лауазымды қызметкері Джеймс Аппатурай.
Аппатурайдың айтуынша, Ресей қазір онлайн арқылы адам тартуға көбірек көңіл бөліп, қылмыстық топтарды, еркіндігі шектеулі адамдарды саботажға пайдалануға күш салып жатыр.
"Ол адамдар көбіне кімге жұмыс істейтінін білмей де қалады. Олар өрт қояды, пойыздарды жолынан сырғытады, тіпті саясаткерлердің үйіне шабуыл жасайды, мұның бәрі тасада басқарып тұрған Ресей барлауының қатысуымен болады", – дейді Аппатурай.
Германиялық Der Spiegel журналының өткен айда жазуынша, неміс тергеушілері елдегі автокөліктерді қасақана бүлдіру сияқты диверсияларға ресейлік адам тапсырыс берген болуы мүмкін деп күдіктенеді. Оларды радикал климат белсенділерінің әрекеті етіп көрсетпек болған төменгі деңгейдегі жақтастары жүзеге асырған деген күдік бар.
Германияның оңтүстігіндегі Ульм қаласы прокурорлары 100-ден астам вандализм әрекетіне қатысы бар деген күдікпен төрт адамды ұстағанын мәлімдеді. Қаскөйлер көліктердің түтін шығатын құбырының аузын қатып қалатын көбікпен бітеп кетіп жүрген. Күдіктілер арасында Румыния, Сербия және Босния азаматтары бар.
Польша премьер-министрі Дональд Туск қаңтарда Ресейді ұшақтардың көмегімен террорлық шабуыл жасамақ болды деп айыптаған. Қарашада DHL-дің жүк ұшағы Вильнюс әуежайына жақын маңға құлады, ал шілдеде DHL-дің әуемен келген сәлемдемесі Бирмингемдегі жеткізу қызметінің логистика орталығында жанып кетті.
"Жай-жапсарына тоқталмаймын, тек Ресей Польшаға ғана емес, бүкіл әлемдегі әуе компанияларына әуе террорын ұйымдастыруға оқталды дегенге толық негіз бар екенін растағым келеді", – деді Туск баспасөз мәслихатында.
Мәскеу Батыс үкіметтерінің бұл айыптауларын үнемі жоққа шығарып, террористік шабуылдарға, өрт қою, улау және адамдарға шабуыл жасау сияқты оқиғаларға қатысы жоқ екенін айтып келеді.